Wandeling Engbertsdijksvenen
9 of 12 kilometer
Start- en eindpunt: parkeerplaats Engbertsdijksvenen van Staatsbosbeheer
Adres: Oude Hoevenweg, 7678 PB Geesteren (tegenover huisnr 138).
Horeca: halverwege de route bij het Veenmuseum. Voor openingstijden zie: www.veenmuseum.nl
Muggen: er kunnen in het gebied veel muggen zijn.
Routebeschrijving en kaart: kunnen * hier * gedownload worden. Zie ook de kaart aan het eind van dit bericht.
Adres: Oude Hoevenweg, 7678 PB Geesteren (tegenover huisnr 138).
Horeca: halverwege de route bij het Veenmuseum. Voor openingstijden zie: www.veenmuseum.nl
Muggen: er kunnen in het gebied veel muggen zijn.
Routebeschrijving en kaart: kunnen * hier * gedownload worden. Zie ook de kaart aan het eind van dit bericht.
GPS: kan * hier * gedownload worden. Op mobiel of tablet kan dit bestand gedownload worden door de site te openen in je browser, bv Safari of Firefox.
Wandelen in de Engbertsdijksvenen is een bijzondere belevenis.
Het veengebied is één van de weinige plekken waar nog levend hoogveen voorkomt en is daardoor voor Nederland van grote waarde. Het Staatsnatuurmonument heeft een beschermde status gekregen en is daarnaast aangewezen als Natura-2000 gebied waarmee het onderdeel uitmaakt van een Europees netwerk van hoogwaardige natuurgebieden. Deze wandelroute gaat voornamelijk door het zuidelijk deel van de Engbertsdijksvenen.
Het eerste deel van de wandeling gaat door een ‘ veenbos’ met berkenbomen, veenmossen en wollegras. Op diverse plekken groeit de slangenwortel, een waterplant met een aronskelkachtige bloem. Daarna wordt de route vervolgd door het indrukwekkende opener gedeelte van de Engbertsdijksvenen. In het uitgestrekte gebied zijn vele waterpartijen; het zijn veenputten. Ooit gegraven om de turf te kunnen steken.
Voor vogel-en natuurliefhebbers de Engbertsdijksvenen een waar eldorado. Vele vrijwilligers hebben er voor gezorgd dat het ondertussen één van de best onderzochte faunagebieden van Nederland is. Tijdens de wandeling passeer je ook een zogenaamde “trektelpost” van vogelaars.
Besluit je om de lange route te lopen dan kom je langs het Veenmuseum Vriezenveenscheveld. Je komt er alles te weten over het leven en werken in het veen. Achter het museum ligt de Stevensheide; een gebied dat zeer zeker de moeite waard is om via een smal bochtig pad te verkennen. Ervaar de deinende grond onder je voeten.
Het afsluitende gedeelte van deze rondwandeling gaat dan weer door het veen en is er een mogelijkheid om bij het Vogelkijkscherm 't Krik-eantie te gaan kijken. Op de site vogelkijkhut.nl is te volgen welke waarnemingen er gedaan zijn.
Turf steken
Om turf te kunnen steken was het nodig eerst de bovenlaag van buntgras, heide en struiken te verwijderen. Erg zwaar werk dat ook nog eens bemoeilijkt werd doordat het nat en zeer drassig was in de hoogveengebieden van de Engbertsdijksvenen. Het was dan ook zaak de gegraven veenputten op tijd droog te krijgen, anders kon het gebeuren dat in de winter het veen bevroor en de turf niet gestoken kon worden.
In eerste instantie werd alleen kleinschalig turf gewonnen. Of zoals het officieel heet: verveend.
Toen aan het begin van de 20ste eeuw het gebied toegankelijker werd als gevolg van het aanleggen van kanalen werd het vervenen grootschaliger aangepakt. Uiteindelijk is tot 1950 op grootschalige wijze veen gewonnen. Staatsbosbeheer die vanaf het begin van de 50-er jaren begonnen was met het aankopen van gronden in de Engbertsdijksvenen kreeg in 1984 het gebied geheel in handen. Alle nog bestaande verveningsrechten werden door de Nederlandse Staat afgekocht en zo kan het gebied weer "teruggegeven" worden aan de natuur en uitgroeien tot een prachtig natuurmonument.
Levend hoogveen
Het 1000 ha grote gebied heeft een kleine kern veen van ongeveer 17 ha waar geen turf afgestoken is en het nog de oorspronkelijke dikte van circa 4 tot 7 m heeft. In Nederland is nog maar 25 ha van dit zogenaamde "levend" hoogveen waarvan 17 ha in de Engbertsdijksvenen.
Om de groei van veenmossen en daardoor het vormingsproces van hoogveen te stimuleren zijn er door Staatsbosbeheer maatregelen genomen om de waterhuishouding op peil te houden. Zo zijn er diverse dammetjes aangelegd.
Hoogveen
In tegenstelling tot laagveen dat ontstaat onder invloed van grondwater, heeft hoogveen als belangrijkste kenmerk dat het ontstaat onder invloed van regenwater. Het in stilstaand water groeiende plantje Veenmos is er uiteindelijk verantwoordelijk voor dat het hoogveen ontstaat.
Veenmos heeft als bijzondere eigenschap dat het water op kan zuigen - ruim twintig keer z'n eigen gewicht – en kan op die manier regenwater vasthouden. Aan de bovenkant groeit het veenmos door, maar aan de onderkant sterft het af. Zo groeit het veen steeds verder omhoog. Dat gaat niet in rap tempo maar met enkele millimeters per jaar.
Trektelpost
Op de trektelpost in de Engbertsdijksvenen worden al jaren trekvogels geteld. Het is één van de ruim honderd plekken in Nederland waar op een vast punt en op een systematische manier de voorbijtrekkende vogels in kaart worden gebracht. De telgegevens waarbij alle trekkende dus overvliegende vogelsoorten worden genoteerd worden landelijk geïnventariseerd en zijn op die manier een belangrijke bijdrage bij het onderzoek naar aantallen trekvogels, trekpatronen of bijzondere gebeurtenissen.
Trektellen is de laatste jaren “populair” geworden omdat de resultaten van de trektelposten op internet terug te vinden zijn. Snelle terugkoppeling van de tellers naar de website trektellen.nl
zorgt er voor dat eigen resultaten snel vergeleken kunnen worden met de tellingen elders in het land.
Het tellen van de trekvogels heeft het inzicht in veranderingen van populatiegrootte en processen achter het fenomeen vogeltrek vergroot en vormen een basis voor het natuurbeleid en -beheer in ons land en worden inmiddels voor een breed aantal toepassingen gebruikt.
Flora en Fauna
In de Engbertsdijksvenen kun je plantensoorten zoals lavendelheide, zonnedauw, eenjarig wol-
legras, en kleine veenbes aantreffen.
De geoorde fuut en dodaars hebben de veenplassen als broedplaats ontdekt. In de winter hebben toendrarietganzen in het gebied een slaapplaats en worden er soms wel 10.000 exemplaren waargenomen. Ook kraanvogels blijven af en toe in het gebied rusten.
Verdere soorten die waargenomen worden zijn de nachtzwaluwen, roodborsttapuiten, paapje, blauwe kiekendief en klapeksters.
In de Engbertsdijksvenen komen ook adders, levendbarende hagedissen en heikikkers voor
en wordt incidenteel de gladde slang waargenomen. De poelkikker kun je aantreffen in de voedselarme vennetjes.
(c) Route, tekst en fotografie Truus Wijnen
Februari 2015
Wandelen in de Engbertsdijksvenen is een bijzondere belevenis.
Het veengebied is één van de weinige plekken waar nog levend hoogveen voorkomt en is daardoor voor Nederland van grote waarde. Het Staatsnatuurmonument heeft een beschermde status gekregen en is daarnaast aangewezen als Natura-2000 gebied waarmee het onderdeel uitmaakt van een Europees netwerk van hoogwaardige natuurgebieden. Deze wandelroute gaat voornamelijk door het zuidelijk deel van de Engbertsdijksvenen.
Het eerste deel van de wandeling gaat door een ‘ veenbos’ met berkenbomen, veenmossen en wollegras. Op diverse plekken groeit de slangenwortel, een waterplant met een aronskelkachtige bloem. Daarna wordt de route vervolgd door het indrukwekkende opener gedeelte van de Engbertsdijksvenen. In het uitgestrekte gebied zijn vele waterpartijen; het zijn veenputten. Ooit gegraven om de turf te kunnen steken.
Voor vogel-en natuurliefhebbers de Engbertsdijksvenen een waar eldorado. Vele vrijwilligers hebben er voor gezorgd dat het ondertussen één van de best onderzochte faunagebieden van Nederland is. Tijdens de wandeling passeer je ook een zogenaamde “trektelpost” van vogelaars.
 |
| Veenbos |
 |
| Veenputten |
 |
| Stevensheide |
 |
| Stevensheide |
Besluit je om de lange route te lopen dan kom je langs het Veenmuseum Vriezenveenscheveld. Je komt er alles te weten over het leven en werken in het veen. Achter het museum ligt de Stevensheide; een gebied dat zeer zeker de moeite waard is om via een smal bochtig pad te verkennen. Ervaar de deinende grond onder je voeten.
Het afsluitende gedeelte van deze rondwandeling gaat dan weer door het veen en is er een mogelijkheid om bij het Vogelkijkscherm 't Krik-eantie te gaan kijken. Op de site vogelkijkhut.nl is te volgen welke waarnemingen er gedaan zijn.
 |
| Vogelkijkscherm 't Krik-eantie |
 |
| In het gebied grazen blonde 'd aquitaine koeien |
Om turf te kunnen steken was het nodig eerst de bovenlaag van buntgras, heide en struiken te verwijderen. Erg zwaar werk dat ook nog eens bemoeilijkt werd doordat het nat en zeer drassig was in de hoogveengebieden van de Engbertsdijksvenen. Het was dan ook zaak de gegraven veenputten op tijd droog te krijgen, anders kon het gebeuren dat in de winter het veen bevroor en de turf niet gestoken kon worden.
In eerste instantie werd alleen kleinschalig turf gewonnen. Of zoals het officieel heet: verveend.
Toen aan het begin van de 20ste eeuw het gebied toegankelijker werd als gevolg van het aanleggen van kanalen werd het vervenen grootschaliger aangepakt. Uiteindelijk is tot 1950 op grootschalige wijze veen gewonnen. Staatsbosbeheer die vanaf het begin van de 50-er jaren begonnen was met het aankopen van gronden in de Engbertsdijksvenen kreeg in 1984 het gebied geheel in handen. Alle nog bestaande verveningsrechten werden door de Nederlandse Staat afgekocht en zo kan het gebied weer "teruggegeven" worden aan de natuur en uitgroeien tot een prachtig natuurmonument.
Levend hoogveen
Het 1000 ha grote gebied heeft een kleine kern veen van ongeveer 17 ha waar geen turf afgestoken is en het nog de oorspronkelijke dikte van circa 4 tot 7 m heeft. In Nederland is nog maar 25 ha van dit zogenaamde "levend" hoogveen waarvan 17 ha in de Engbertsdijksvenen.
Om de groei van veenmossen en daardoor het vormingsproces van hoogveen te stimuleren zijn er door Staatsbosbeheer maatregelen genomen om de waterhuishouding op peil te houden. Zo zijn er diverse dammetjes aangelegd.
Hoogveen
In tegenstelling tot laagveen dat ontstaat onder invloed van grondwater, heeft hoogveen als belangrijkste kenmerk dat het ontstaat onder invloed van regenwater. Het in stilstaand water groeiende plantje Veenmos is er uiteindelijk verantwoordelijk voor dat het hoogveen ontstaat.
Veenmos heeft als bijzondere eigenschap dat het water op kan zuigen - ruim twintig keer z'n eigen gewicht – en kan op die manier regenwater vasthouden. Aan de bovenkant groeit het veenmos door, maar aan de onderkant sterft het af. Zo groeit het veen steeds verder omhoog. Dat gaat niet in rap tempo maar met enkele millimeters per jaar.
 |
Trektelpost
Op de trektelpost in de Engbertsdijksvenen worden al jaren trekvogels geteld. Het is één van de ruim honderd plekken in Nederland waar op een vast punt en op een systematische manier de voorbijtrekkende vogels in kaart worden gebracht. De telgegevens waarbij alle trekkende dus overvliegende vogelsoorten worden genoteerd worden landelijk geïnventariseerd en zijn op die manier een belangrijke bijdrage bij het onderzoek naar aantallen trekvogels, trekpatronen of bijzondere gebeurtenissen.
Trektellen is de laatste jaren “populair” geworden omdat de resultaten van de trektelposten op internet terug te vinden zijn. Snelle terugkoppeling van de tellers naar de website trektellen.nl
zorgt er voor dat eigen resultaten snel vergeleken kunnen worden met de tellingen elders in het land.
Het tellen van de trekvogels heeft het inzicht in veranderingen van populatiegrootte en processen achter het fenomeen vogeltrek vergroot en vormen een basis voor het natuurbeleid en -beheer in ons land en worden inmiddels voor een breed aantal toepassingen gebruikt.
 |
| Zonnedauw |
 |
| Slangenwortel |
Flora en Fauna
In de Engbertsdijksvenen kun je plantensoorten zoals lavendelheide, zonnedauw, eenjarig wol-
legras, en kleine veenbes aantreffen.
De geoorde fuut en dodaars hebben de veenplassen als broedplaats ontdekt. In de winter hebben toendrarietganzen in het gebied een slaapplaats en worden er soms wel 10.000 exemplaren waargenomen. Ook kraanvogels blijven af en toe in het gebied rusten.
Verdere soorten die waargenomen worden zijn de nachtzwaluwen, roodborsttapuiten, paapje, blauwe kiekendief en klapeksters.
In de Engbertsdijksvenen komen ook adders, levendbarende hagedissen en heikikkers voor
en wordt incidenteel de gladde slang waargenomen. De poelkikker kun je aantreffen in de voedselarme vennetjes.
 |
| Af en toe loop je ook door de 'bewoonde wereld' |
(c) Route, tekst en fotografie Truus Wijnen
Februari 2015
 |
| Klik op de kaart voor een grotere afbeelding |
